Natychmiastowa zmiana B2B w etat? Rząd spiera się o zakres władzy inspektorów

Wewnątrz koalicji trwa przeciąganie liny w sprawie finalnego kształtu rządowego projektu reformującego Państwową Inspekcję Pracy. Główna kontrowersja dotyczy nowych uprawnień, jakie mają przysługiwać inspektorom kontrolującym firmy. Wyjściowy pomysł zakłada, że inspektor będzie mógł wydać decyzję administracyjną, przekształcającą - jego zdaniem pozorną - umowę cywilnoprawną lub B2B w etat.

Wiązać się to będzie z koniecznością opłacenia zaległych składek społecznych i zdrowotnych czy odprowadzania zaliczek na podatek dochodowy. Choć decyzja może podlegać odwołaniu do sądu, to jednak pomysł - zapisany jako kamień milowy KPO - zaczął budzić wątpliwości w rządzie.

W tej sprawie jest trójka głównych interesariuszy. Z jednej strony minister pracy Agnieszka Dziemianowicz-Bąk, która wyszła z tą inicjatywą i domaga się wejścia w życie projektu w jego najostrzejszej formie, co ma pomóc zwalczać pozorność zawieranych umów cywilnoprawnych z pracownikami. Z drugiej strony minister ds. nadzorowania nad wdrażaniem polityki rządu Maciej Berek, który w wywiadzie dla money.pl skrytykował projekt, twierdząc, że jest za daleko idący w kontekście uprawnień inspektorów, bo może zagrozić istnieniu firmy.

Z trzeciej strony jest Główny Inspektor Pracy Marcin Stanecki, który walczy o zwiększenie środków dla inspekcji i zapowiada, że kontrole nie będą miały masowego charakteru, a jednocześnie, że inspekcja będzie reagowała stosownie do okoliczności i skarg.

Na razie plan przewiduje, że już w przyszłym tygodniu projekt ustawy będzie przedmiotem prac Stałego Komitetu Rady Ministrów, a następnie trafi na rząd i do parlamentu. Optymistyczny scenariusz zakłada, że rządzący zdążą uchwalić zmiany tak, by zaczęły obowiązywać już od stycznia. Ale biorąc pod uwagę przebieg dyskusji wokół projektu, trzeba się liczyć z wariantem, w którym tego terminu nie uda się dotrzymać. Ponieważ nawet jeśli ustawa zostanie przyjęta przez rząd tuż przed 15 listopada, to do końca roku zostaną trzy sesje Sejmu, do tego prace w Senacie i decyzja prezydenta. Zaznaczmy, że prezydent ma trzy tygodnie na podjęcie decyzji w sprawie ustawy, a Senat miesiąc.

Nasz rządowy rozmówca jest jednak nastawiony optymistycznie. - Resort pracy ten projekt zgłosił, minister Berek wpisał go na listę rządowych priorytetów, z kolei minister finansów w ubiegłym tygodniu wskazał na tę reformę jako na jedno z narzędzi przeciwdziałania nadmiernemu deficytowi - podkreśla.

Problemem jest także to, że ostateczna wersja cały czas nie została uzgodniona. Coraz silniejszy staje się opór pracodawców wobec tych zmian. W środę w Kancelarii Premiera ma dojść do spotkania Agnieszki Dziemianowicz-Bąk, Macieja Berka i Marcina Staneckiego z przedstawicielami pracodawców i związków zawodowych. To o tyle nietypowa sytuacja, że konsultacje już ustawy się odbyły i opinie zainteresowanych stron spłynęły do rządu.

Zasadniczy spór dotyczy tego, że inspektor będzie wydawał decyzję, która oznacza ustalenie stosunku pracy i która będzie wchodziła natychmiastowo w życie, nawet jeśli przedsiębiorca się nie zgodzi i ją zaskarży. A droga odwoławcza będzie wiodła przez Głównego Inspektora Pracy, a o ile ten podtrzyma decyzję podwładnego, do sądu pracy. Jeszcze jedną kwestią jest to, że taka decyzja będzie pozwalała ściągać zaległe składki czy podatki wstecz.

Z całą pewnością nie może zyskać akceptacji projekt, w którym jednoosobowo jakiś urzędnik mógłby decydować o istnieniu lub nieistnieniu firm. Gdybyśmy przyjęli skutki wsteczne decyzji - podatkowe, ZUS-owskie - to byłoby danie urzędnikowi władzy, której nie powinien mieć - w ten sposób mówił o części zapisów Maciej Berek w wywiadzie dla money.pl.

W tym przypadku w najnowszym wariancie projektu doprecyzowano, że takich wstecznych skutków ZUS czy KAS będą mogły dochodzić dopiero, jeśli sąd uzna zasadność decyzji inspektora. Natomiast z naszych ustaleń wynika, że Agnieszka Dziemianowicz-Bąk konsekwentnie walczy o natychmiastową wykonalność decyzji inspektora.

- Jeżeli decyzja inspektora nie byłaby wykonalna, to do czasu jej uprawomocnienia taki współpracownik na umowie zlecenie czy B2B może już dawno odejść wskutek rozwiązanej z nim umowy, bo taki nieuczciwy pracodawca będzie chciał mieć problem z głowy. Dlatego konieczność ochrony przed takimi działaniami odwetowymi wymaga tej natychmiastowej wykonalności. Drugi powód jest taki, że mówimy tutaj o takich uprawnieniach pracowniczych jak na przykład możliwość skorzystania z urlopu chorobowego albo urlopu macierzyńskiego, trudno z nich korzystać po zakończeniu sporu w sądzie - wskazuje rozmówca zorientowany w stanowisku resortu rodziny i pracy.

A tego boją się pracodawcy.

Najbardziej dolegliwa jest natychmiastowa wykonalność decyzji. Jeśli pracodawca nie zgadza się z wydaną decyzją, to jej skutki powinny go dotykać dopiero po zakończeniu drogi odwoławczej - podkreśla Łukasz Kozłowski, główny ekonomista Federacji Przedsiębiorców Polskich.

Zwraca uwagę, że dotychczas w tego typu sprawach PIP wygrywała w 36 proc. spraw, czyli w dwóch trzecich spraw sądy rozstrzygały na korzyść przedsiębiorców. A to może oznaczać, że w większości przypadków przedsiębiorca będzie musiał ponosić konsekwencje finansowe ustalenia stosunku pracy, który potem z dużym prawdopodobieństwem podważy sąd, ponieważ trudno założyć, że sądy zmienią linię orzekania.

W tym punkcie spór będzie najbardziej gorący i daleki od rozstrzygnięcia. Natomiast, jak słyszymy, resort rodzinny jest skłonny do ustępstw w innej kwestii, chodzi o wsteczne skutki ustawy. Ogólna obecna zasada pozwala ZUS i skarbówce dochodzić należności do 5 lat wstecz.

Jesteśmy otwarci na rozmowy, jak daleko wstecz ma to działać. Wcześniej było bez ograniczeń, na ogólnych zasadach przedawnień, a obecnie zgadzamy się na trzy lata. Jeśli to byłoby zbyt ryzykowne czy zbyt obciążające, też jesteśmy w stanie jakoś z tego zejść, oczywiście pamiętając o bezpieczeństwie pracowników - zauważa nasz rozmówca związany z resortem rodziny i pracy.

Nie wiadomo, na ile ustępstwa w tej sprawie rozwiążą spór, tym bardziej, że resort rodziny broni reszty swoich pomysłów, podkreślając, że projekt jest wdrożeniem kamienia milowego w KPO. - Pewnie to jest do modyfikacji, w przypadku kamieni milowych i ich wdrażania w ustawach zawsze jest jakieś pole manewru - słyszymy z kolei z KPRM. Natomiast od osoby zorientowanej w przebiegu negocjacji z Komisją w sprawie kamienia milowego słyszymy, że Bruksela nie chciała, żeby decyzje zapadały jednoosobowo, ale jednocześnie oczekiwała, że będzie to decyzja administracyjna tak, by efektywnie wymuszała zmiany na rynku pracy. Więc pewnie istnieje tu jakiś margines swobody, ale jak duży, trudno powiedzieć.

Sytuacja na rynku pracy

Głównym celem tego kamienia było ograniczenie segmentacji na rynku pracy w Polsce, czyli sytuacji, w której liczba osób zatrudnionych na etat rośnie, a tych na umowach zlecenie czy B2B maleje. Tymczasem, jak pokazują dane, od wprowadzenia Polskiego Ładu w 2022 r. liczba osób na etatach spadła o 93 tys., a równocześnie liczba osób na umowach zleceniu wzrosła o 120 tys. osób, a na JDG o 93 tys. osób.

Lepszym rozwiązaniem dla likwidacji segmentacji rynku pracy jest pierwotna wersja kamienia milowego, czyli oskładkowanie umów cywilnoprawnych, a nie wprowadzenie takich kompetencji dla PIP. PIP powinna być dofinansowana i mieć większe zasoby kadrowe, ale nie powinna narażać przedsiębiorców na niepotrzebne ryzyko, zwłaszcza że szansa, że decyzja PIP się nie utrzyma, jest wysoka - mówi Łukasz Kozłowski, który od lat ze swoją Federacją nawoływał do wprowadzenia tego rozwiązania.

Paradoks polega na tym, że rząd renegocjował kamień milowy i zobowiązał się do wzmocnienia PIP m.in. na podstawie obaw innych organizacji pracodawców. A teraz słychać identyczne opinie jak te prezentowane przez Łukasza Kozłowskiego.

Grzegorz Osiecki i Tomasz Żółciak, dziennikarze money.pl