Turcja odwraca się od Rosji. Putin może już liczyć straty, a Trump dolary

Nie rosyjski, a amerykański gaz będzie kluczowym paliwem dla Turcji. To cios nie tylko ekonomiczny, ale także geopolityczny. Nadzieje Putina na stworzenie zasilanego rosyjskim gazem hubu nad Morzem Czarnym właśnie płoną.

– Turcja chce być hubem gazowym dla regionu i dostosowuje się do rynku. Ma długą linię brzegową i rozwija system gazoportów, zwiększyła możliwości magazynowania, aby móc sprowadzać więcej LNG, dla którego perspektywy są coraz bardziej korzystne. Jaki jest potencjał LNG Rosji? Marny. Czy stworzyli infrastrukturę, aby konkurować z USA, Katarem czy Algierią? Nie. Jak się ma alternatywy, to się negocjuje na zasadzie, kto zaoferuje lepszą cenę i lepsze perspektywy, a o to chodzi Turcji – podkreśla w rozmowie z money.pl Adam Balcer, dyrektor programowy Kolegium Europy Wschodniej.

Jak przekonuje, zwrot w polityce energetycznej Turcji następuje od dawna i jest związany z przekonaniem, że trzeba dywersyfikować kierunki importu surowców. Udział Rosji w tureckim rynku gazu spadł z ponad 60 proc. dwie dekady temu do 37 proc. w pierwszej połowie 2025 roku.

Kończą się kontrakty z Rosją i Iranem. Ankara ma plany, aby w najbliższe trzy lata blisko dwukrotnie zwiększyć wydobycie z własnych pól gazowych i import LNG. Będzie więc dalej zmniejszać dostawy z Rosji i Iranu – mówi Balcer.

W najbliższych latach wygasają długoterminowe umowy Turcji z Rosją obejmujące dostawy 22 mld m sześc. gazu rocznie przez gazociągi Blue Stream i TurkStream. Jak podał "The Moscow Times", umowa na dostawy 16 mld m sześc. gazu przestanie obowiązywać jeszcze w tym roku. Z kolei porozumienie gazowe z Iranem dostarczające 10 mld m sześc. surowca wygaśnie w połowie 2026 r. Również kontrakty z Azerbejdżanem (9 mld 500 mln m sześc.) obowiązują do 2030 i 2033 r.

Gazociąg TurkStream, po fiasku projektu NordStream 2 i uszkodzeniu NordStream 1, zaprzestaniu dostaw przez Jamał (z końcem grudnia 2022 r.), zamknięciu trasy przez Ukrainę i w końcu sankcjach na rosyjskie LNG, jest ostatnim, którym wciąż dostarcza do Europy rosyjski surowiec tradycyjną drogą rurociągową.

Gaz z Rosji do europejskiej części Turcji dostarczany jest przez Morze Czarne. Część tego paliwa zasila rynek wewnętrzny Turcji, część jest przeznaczona na rynki Europy Południowej i Południowo-Wschodniej (Bułgarii, Grecji i Macedonii Północnej). Z tego szlaku korzystają też Węgrzy i Austriacy, a o większe dostawy (mające zastąpić gaz importowany przez Ukrainę) zabiega również Słowacja.

Władimir Putin liczył, że to właśnie Turcja stanie się bramą dla rosyjskiego gazu z przeznaczeniem dla Europy i przywróci utracone wolumeny w handlu z UE dzięki stworzeniu hubu gazowego. Do tego jednak potrzebna byłaby rozbudowa drugiej nitki gazociągu po dnie Morza Czarnego. Co prawda projekt pozostał w sferze życzeń, ale Rosja zwiększyła dostawy na rynek turecki, który pozostał dla niej otwarty. W efekcie w całym ubiegłym roku Ankara importowała ponad 45 proc. swojego gazu z Rosji.

Kampania Donalda Trumpa naciskającego na sojuszników z NATO i Europy, by ci odeszli od importu rosyjskiej ropy i gazu jest próbą odcięcia kolejnych źródeł dochodów zasilających rosyjski budżet.

Oczekiwania Trumpa wydawały się trudne do spełnienia, zwłaszcza że Turcja, podkreślając strategię polityki wielowymiarowej, utrzymywała interesy z Rosją.

– Nie można jednak zapomnieć, że w innych sferach energetyki Turcja wciąż współpracuje z Moskwą, jeśli chodzi o ropę, a przede wszystkim na polu energetyki nuklearnej poprzez wspólną budowę elektrowni atomowej – przypomina Adam Balcer.

Czy czynnik Trumpa był decydujący dla odejścia od rosyjskiego gazu? – Jak wspomniałem, ten proces toczy się od lat. Faktem jest jednak, że jest chemia między Erdoganem a Trumpem, który przyjął w Białym Domu prezydenta Turcji. To była dobra wizyta, zupełnie inna niż pamiętne spotkanie z prezydentem Zełenskim. Przywódcy Turcji przyniosła prestiż i poprawę w sondażach w kraju. Z kolei dla Trumpa była okazją do przygotowania gruntu dla korzystnych kontraktów, w tym zapewne również na sprzedaż amerykańskiego gazu – przypomina ekspert.

Po rewolucji łupkowej USA stały się poważnym graczem na rynku LNG. Znacznie rozbudowały swoją infrastrukturę pod to paliwo. Wciąż utrzymują status największego na świecie eksportera tego rodzaju gazu. W 2024 roku eksport tego surowca z USA sięgnął 88,3 mln ton.

Turcja stawia na coraz bardziej konkurencyjny cenowo skroplony gaz (LNG). Według prognoz reprezentującej światowy przemysł gazowniczy International Gas Union rynek LNG będzie się w najbliższych latach dynamicznie rozwijał, znacznie zwiększając moce produkcyjne. Same Stany Zjednoczone zapowiedziały podwojenie ilości eksportowanego LNG do 2030 r. To dodatkowe 70 mld ton skroplonego gazu.

W efekcie, jak ocenia Międzynarodowa Agencja Energetyczna, już w 2030 r. nadpodaż LNG na światowym rynku może wynieść 130 mld m sześc., co znacznie obniży jego cenę.

Ankara zdecydowała się więc na amerykańską ofertę. Łącznie Turcja planuje zakup amerykańskiego gazu o wartości 43 mld dol. (ok. 157 mld zł). Dysponuje co najmniej kilkoma ważnymi gazoportami LNG: Marmara Ereglisi/Saros, Aliaga/Etki, Dörtyol/Hatay oraz Saros.

Jak przypomina "The Moscow Times", pod koniec września turecka państwowa spółka energetyczna BOTAS zawarła 20-letnią umowę ze szwajcarską firmą Mercuria, która od 2026 r. będzie dostarczać na turecki rynek 4 mld m sześc. amerykańskiego LNG rocznie. Przewiduje się całkowite dostawy na poziomie ok. 70 mld m sześc. gazu.

– Gaz to element szerszego obrazka. Ameryka ma z Turcją rozbudowane, choć często trudne relacje, ale patrząc na wolumen wymiany gospodarczej, inwestycje amerykańskie w Turcji czy zakupy wojskowe i wykorzystany przez Ankarę offset, to oba państwa łączą istotne interesy ekonomiczne. Współpracę gazową USA-Turcja trzeba więc umieścić w szerszym kontekście, nie tylko gospodarczym. Turcja jako regionalne mocarstwo, silny sojusznik w NATO, jest ważnym graczem w międzynarodowej układance – zaznacza Balcer.

Pozyskanie umów gazowych z USA nie oznacza zerwania rosyjskich kontraktów, te jednak będą tracić na znaczeniu. Turcja wciąż zależna jest od importu. Krajowe zapotrzebowanie to około 60 mld m sześc. gazu. Stopniowo jednak rozbudowuje własne możliwości wydobycia, inwestując w poszukiwania i rozbudowę pól gazowych.

Już pięć lat temu Erdogan zapowiedział początek "nowej ery", kiedy ogłaszał, że Turcja odkryła największe w swojej historii złoża gazu na Morzu Czarnym. To złoże szacowane były wówczas na 320 mld m sześc. Kolejne badania wskazały, że jest ono znacznie bogatsze i liczy 405 mld m sześc., by potem zwiększyć szacunki do 652 mld m sześc.

Dziś Turcja ze złoża Sakarya na szelfie Morza Czarnego wydobywa ok. 9,5 mln m sześc. gazu dziennie. Rozbudowa mocy ma przynieść 15 mld m sześc. rocznie. Z kolei ze złóż Çaycuma-1 – kolejne 58 mld m sześc.

W maju 2025 roku Turcja ogłosiła kolejne duże odkrycie. Złoże zlokalizowane w odwiercie Goktepe-3 na głębokości 3,5 tys. metrów pod dnem Morza Czarnego, oszacowane zostało na 75 mld m sześc. Wartość tych złóż wyceniono na 30 mld dol.

Przemysław Ciszak, dziennikarz money.pl