"Wzrosną rachunki". UE forsuje kluczową zmianę

Pakiet Fit for 55, obejmujący również nowe rozwiązanie ETS2, został przyjęty przez poprzedni rząd. Polska od początku sprzeciwiała się części reform, wnioskowała o zmiany w harmonogramie i w zakresie jego wdrożenia. Obecne dyskusje koncentrują się więc nie na tym, czy system wejdzie w życie, lecz na tym, kiedy się to stanie i w jakiej formie.

Zacznijmy od wyjaśnienia. ETS2 to rozszerzenie istniejącego systemu handlu emisjami (ETS), który od lat obejmuje elektrownie i przemysł ciężki. Teraz jego zasięg ma objąć także:

• Paliwa transportowe (benzyna, olej napędowy),
• paliwa do ogrzewania (gaz, olej opałowy i węgiel).

Działa to tak, że dostawcy paliw muszą kupić uprawnienia do emisji CO2, które odpowiadają wolumenowi sprzedanych surowców. W ten pośredni sposób koszty uprawnień zostaną wliczone w cenę paliwa czy ogrzewania.

Jednak już na starcie ETS2 przewidziano swego rodzaju hamulec bezpieczeństwa. Jeżeli w pierwszych latach cena emisji CO2 podskoczyłaby powyżej 45 euro za tonę, Unia Europejska uruchomi dodatkową pulę uprawnień, żeby uspokoić rynek i nie dopuścić do gwałtownych podwyżek cen paliw czy ogrzewania.

W dłuższej perspektywie system powoduje, że mamy "coraz mniej pozwoleń w obiegu". Z roku na rok liczba uprawnień będzie się zmniejszać, więc ich cena najprawdopodobniej będzie rosła. Taki jest zresztą plan - chodzi o to, żeby stopniowo zniechęcać do korzystania z paliw kopalnych i promować inwestycje w czystsze, zdrowsze źródła energii i bardziej nowoczesne technologie.

Wanda Buk i Marcin Izdebski, którzy zajmują się energetyką i kwestiami klimatycznymi, w raporcie "Analiza wpływu ETS2 na koszty życia Polaków" (2024), wyliczyli, jak nowy system może odbić się na domowych budżetach.

• Paliwo: ceny benzyny i diesla mogą wzrosnąć o 30 - 35 groszy na litrze. Dla rodziny, która tankuje średnio około 100 litrów miesięcznie, to około 350 - 400 zł więcej w skali roku;
• Ogrzewanie gazem - w ciągu pierwszych czterech lat (2027-2030) rachunki mogą być wyższe łącznie o ok. 6300 zł, czyli średnio ok. 1500 zł rocznie;
• Węgiel i olej opałowy: raport nie podaje osobno danych dla oleju, ale wiadomo, że podatek obejmie również to paliwo. W przypadku węgla wyliczono, że dodatkowe koszty w tym samym okresie to około 10 tys. zł;
• Wpływ na pozostałe ceny - ETS2 podniesie także koszty transportu towarów, a niektórzy ekonomiści szacują, że może dodać od 0,5 do 1 punktu procentowego do inflacji rocznie.

Dla przeciętnej, czteroosobowej rodziny oznacza to 2 - 3 tys. zł rocznie dodatkowych wydatków w latach 2027-2030, czyli w pierwszej fazie działania systemu. W domach ogrzewanych węglem te rachunki mogą być jeszcze wyższe. Według wyliczeń Komisji Europejskiej te kwoty powinny być niższe.

Aby złagodzić wpływ ETS2 na gospodarstwa domowe, Unia Europejska powołała Społeczny Fundusz Klimatyczny (SFK). To narzędzie, które ma zapewnić dodatkowe środki finansowe na:

• Dopłaty do rachunków za energię i paliwo dla najuboższych gospodarstw,
• działania na rzecz ograniczenia ubóstwa energetycznego,
• programy termomodernizacji budynków,
• wymianę starych źródeł ciepła na bardziej ekologiczne,
• rozwój transportu zbiorowego i elektromobilności.

Społeczny Fundusz Klimatyczny będzie dysponował 65 mld euro na lata 2026-2032. Polska będzie jednym z największych beneficjentów funduszu - mowa o 11,5 miliardów euro do 2032 roku - na dziś to prawie 50 miliardów złotych.

Kluczowe będzie jednak to, jak szybko i skutecznie te pieniądze zostaną wykorzystane. Jeśli trafią bezpośrednio do obywateli, na przykład w formie dopłat czy programów inwestycyjnych, mogą realnie złagodzić skutki ETS2, a nawet częściowo im zapobiegać. Jeśli zostaną rozdysponowane nieefektywnie, to polskie rodziny odczują system znacznie mocniej.

Obecny rząd mówi, że Polska potrzebuje więcej czasu na przygotowanie się do nowych regulacji. Warszawa postuluje przesunięcie startu ETS2 nawet do 2030 r., wskazując na niższe dochody Polaków w porównaniu z krajami zachodnimi, duży udział paliw kopalnych w ogrzewaniu oraz konieczność modernizacji domów i transportu.

Nie jesteśmy w tych działaniach odosobnieni. W czerwcu 2025 r. aż 15 państw członkowskich UE, oprócz Polski m.in. Niemcy, Czechy, Austria i Estonia, wystąpiło z apelem o rewizję i opóźnienie wprowadzenia ETS2. Sygnatariusze listu zwracają uwagę na niewystarczające mechanizmy ochrony społecznej oraz ryzyko gwałtownych podwyżek cen paliw i ogrzewania, które mogłyby najmocniej uderzyć w mniej zamożne gospodarstwa domowe oraz małe firmy.

Na razie Komisja Europejska podtrzymuje zapisy dyrektywy. Możliwe jest jedynie odroczenie wdrożenia do 2028 r. i to wyłącznie w wyjątkowych warunkach, np. przy nadmiernych cenach energii. Polska zabiega więc o szersze ustępstwa, ale wiemy już, że ich uzyskanie będzie trudne.

Wprowadzenie ETS2 będzie na pewno wyzwaniem, ale także impulsem do modernizacji. Wyższe koszty paliw i ogrzewania z pewnością będą odczuwalne, ale równocześnie pojawią się nowe możliwości finansowego wsparcia, przede wszystkim ze Społecznego Funduszu Klimatycznego.

Dla Polaków ETS2 będzie oznaczał dwa równoległe procesy. Z jednej strony wzrosną rachunki za paliwo i ogrzewanie, bo w cenie zaczniemy płacić także za emisję CO2. Z drugiej strony pojawią się dopłaty do termomodernizacji domów, wymiany starych pieców czy inwestycji w nowocześniejsze i tańsze w eksploatacji rozwiązania.

W tym kontekście zwraca uwagę brak szerokiej polityki informacyjnej i edukacyjnej ze strony rządu. Eksperci podkreślają, że przygotowanie obywateli poprzez doradztwo, kampanie informacyjne i lokalne programy wsparcia, będzie równie ważne jak same środki finansowe.

Warto przygotować się do zmian już teraz. Nawet drobne decyzje, takie jak poprawa izolacji domu, inwestycja w OZE czy częstsze korzystanie z transportu publicznego, mogą w przyszłości przełożyć się na realne oszczędności. Ważne będzie także wsparcie informacyjne i doradcze, w czym dużą rolę mogą odegrać gminy i wspólnoty lokalne.

ETS2 to krok w stronę realizacji unijnych celów klimatycznych, ale także wyzwanie społeczne i gospodarcze. Dla polskich rodzin może oznaczać wyższe koszty - nawet kilka tysięcy złotych rocznie, ale również otwiera dostęp do wsparcia w ramach Społecznego Funduszu Klimatycznego i szansę na redukcję wydatków w przyszłości.

W ciągu kilku najbliższych lat okaże się, czy uda się skutecznie ograniczać emisje i jednocześnie chronić interesy obywateli. To, jak Polska wykorzysta fundusz i jakie programy wdroży, pozwoli nam odpowiedzieć na pytanie, czy ETS2 będzie obciążeniem, czy szansą na modernizację i obniżenie kosztów w przyszłości.

Wojciech Rynkowski, ekspert Extradom.pl