Polacy odzyskali pewność. Wreszcie zobaczyli, że mają co wydawać [ANALIZA]

Wskaźnik nastrojów polskich konsumentów (ESI), obliczany przez Komisję Europejską, wzrósł w maju do najwyższego poziomu od roku. Od grudnia, po oczyszczeniu z wpływu czynników sezonowych, wzrósł on o 5 pkt. – bardziej niż w jakimkolwiek innym kraju UE poza Luksemburgiem. Co szczególnie istotne, wzrost ESI nad Wisłą jest podyktowany w dużej mierze rosnącą skłonnością konsumentów do dużych wydatków. Ta w maju zwiększyła się piąty raz z rzędu – to najdłuższa taka passa w historii tych danych, sięgającej 2001 r.

Wtorkowe dane KE to kolejny w krótkim czasie sygnał, że nastroje gospodarstw domowych nad Wisłą odzyskują styczność z ich sytuacją finansową. W ostatnich latach ten związek był bardzo luźny, przede wszystkim za sprawą najwyższej od ćwierćwiecza inflacji, ale też wojny w Ukrainie i osłabienia koniunktury w gospodarce.

Wzrost cen, nawet gdy był już wolniejszy niż wzrost płac, utrudniał Polakom obiektywną ocenę kondycji ich domowych budżetów.

Wysokie stopy procentowe sprzyjały odbudowywaniu oszczędności i wstrzymywaniu się od wydatków. Takie postępowanie uzasadniały też drożejące szybko mieszkania i powszechne obawy przed utratą pracy, choć stopa bezrobocia była rekordowo niska.

Na to, że gospodarstwa domowe poczuły większą swobodę wydawania pieniędzy, wskazywały też kwietniowe wyniki sprzedaży detalicznej, które GUS opublikował w poniedziałek. W ujęciu realnym (czyli w cenach stałych) sprzedaż podskoczyła o 7,6 proc. rok do roku, najbardziej od maja 2022 r., gdy wyraźnie podbił ją napływ uchodźców z Ukrainy i zakupy środków pierwszej potrzeby dla Ukraińców, którzy zostali w ogarniętym wojną kraju. W porównaniu do marca – i po oczyszczeniu z wpływu czynników sezonowych – sprzedaż wzrosła o 3,5 proc.

Jasne jest, że ten kwietniowy wzrost ruchu w sklepach był częściowo efektem kalendarzowym: w tym roku Wielkanoc przypadła na kwiecień, a w 2024 r. na przełom marca i kwietnia. W rezultacie przedświąteczne zakupy były w ubiegłym roku realizowane wcześniej niż w tym. Ekonomiści z PKO BP szacują, że to przesunięcie terminu Wielkanocy dodało do zwyżki sprzedaży w kwietniu w ujęciu rok do roku około 2,5 pkt proc. To jednak oznacza, że bez tego dopalacza wzrosłaby ona o około 5 proc. rok do roku. Byłby to wciąż bardzo dobry wynik, biorąc pod uwagę to, że w poprzednich dwóch latach sprzedaż detaliczna rosła średnio w tempie 0,2 proc. rocznie.

Do odbicia sprzedaży, którą GUS liczy wyłącznie w sklepach zatrudniających co najmniej 10 osób, przyczynił się też wzrost popytu na dobra trwałego użytku. Sprzedaż mebli oraz sprzętu RTV i AGD zwiększyła się o 13,2 proc. rok do roku. To drugi co do wysokości wynik od kwietnia 2022 r.

O niemal 15 proc. rok do roku podskoczyła sprzedaż samochodów. To akurat nie była zwyżka szczególnie duża na tle poprzednich miesięcy, ale i tak wpisuje się w obraz, który malują badania nastrojów konsumentów. Krajowy wskaźnik, obliczany przez GUS, pokazał wprawdzie w kwietniu i maju spadek skłonności Polaków do dokonywania dużych zakupów, ale w marcu była ona najwyższa od września 2021 r. – gdy inflacja nabierała rozpędu, a Rada Polityki Pieniężnej rozpoczynała (w październiku tamtego roku) podwyżki stóp procentowych.

Ekonomiści nie oczekują wprawdzie, że sprzedaż detaliczna weszła trwale na trajektorię tak szybkiego wzrostu jak w kwietniu. To mało prawdopodobne: efekt Świąt Wielkanocnych był jednorazowy, a wzrost sprzedaży samochodów będzie raczej hamował z powodu coraz mniej korzystnej bazy odniesienia. Do tego, jak kilkukrotnie pisaliśmy w money.pl, w Polsce stopniowo zmienia się struktura popytu konsumpcyjnego: coraz większą rolę odgrywają w nim usługi, a mniejszą towary. W rezultacie ożywienie w konsumpcji może w mniejszym stopniu niż dawniej przejawiać się szybkim wzrostem sprzedaży detalicznej towarów.

Istnieją jednak dobre powody, aby sądzić, że zarówno sprzedaż, jak i szeroko rozumiana konsumpcja, będą rosły wyraźnie szybciej niż w ostatnich latach. I jest ich więcej niż w lutym, gdy wyniki sprzedaży też wysłały bardzo optymistyczny sygnał, który jednak okazał się fałszywy.

W kwietniu realny poziom sprzedaży detalicznej (czyli w uproszczeniu to, jak dużo kupiono towarów) osiągnął najwyższy w historii danych poziom. Jeszcze w marcu był jednak o ponad 2 proc. niższy niż rok wcześniej i o niespełna 11 proc. wyższy niż w grudniu 2019 r. – zanim rozpoczęły się zawirowania w polskiej gospodarce, związane najpierw z pandemią COVID-19, potem z wysoką inflacją, a następnie z wojną w Ukrainie. W tym czasie fundusz płac w sektorze przedsiębiorstw – czyli miara tego, ile zarabiają wszyscy tam zatrudnieni – zwiększył się realnie o odpowiednio – 1,4 proc. i niespełna 11 proc. W takim ujęciu sprzedaż detaliczna nie dotrzymywała kroku płacom tylko w ostatnim roku.

Tyle że sektor przedsiębiorstw obejmuje tylko podmioty z co najmniej 10 pracownikami. Zatrudnia około jedną trzecią spośród ponad 17 mln osób, które w Polsce pracują. A do tego w ostatnich latach charakteryzował się przeciętnie nieco wolniejszym wzrostem płac niż pozostała część gospodarki (co wynikało z tego, że kołem zamachowym wzrostu wynagrodzeń były podwyżki płacy minimalnej, częstszej w mniejszych podmiotach).

Z rachunków narodowych wynika, że suma wynagrodzeń wszystkich pracowników w Polsce już w IV kwartale 2024 r. (nowszych danych jeszcze nie ma) była realnie o ponad 16 proc. wyższa niż w IV kwartale 2019 r. i o 7 proc. wyższa niż rok wcześniej. Szeroko rozumiany popyt konsumpcyjny zwiększył się w tym samym okresie o – odpowiednio 10 i 3,3 proc. W tych danych rozjazd dochodów i wydatków gospodarstw domowych jest widoczny wyraźniej niż w tych, które dotyczą sprzedaży detalicznej towarów i płac w sektorze przedsiębiorstw. Te ostatnie przywołujemy jednak dlatego, że są bardziej aktualne.

Na to samo zjawisko można spojrzeć też inaczej: przez pryzmat pieniędzy, które są do dyspozycji gospodarstw domowych.

W kwietniu na ich rachunkach bieżących w bankach znajdowało się 977 mld zł, o niemal 11 proc. więcej niż rok wcześniej. Ze względu na to, że poziom cen konsumpcyjnych zwiększył się w tym czasie o 4,3 proc., siła nabywcza tych środków wzrosła o 6,4 proc. rok do roku. Siła nabywcza gotówki w obiegu (dane NBP nie pozwalają określić, jaka jej część jest w rękach konsumentów, a jaka w rękach przedsiębiorstw, ale nie ma powodu, aby sądzić, że przyrost ilości gotówki w tych sektorach mocno się różni) wzrosła o 5,4 proc. rok do roku.

Łącznie więc realna wartość tzw. szybkiego pieniądza, który gospodarstwa domowe mogą łatwo przeznaczyć na wydatki, zwiększyła się o około 6 proc. rok do roku. To wynik zbliżony do wzrostu realnej sprzedaży detalicznej.

To nie przypadek: historycznie zmiany siły nabywczej "szybkiego pieniądza" do dyspozycji gospodarstw domowych i ich wydatki były ze sobą wyraźnie powiązane – w każdym razie pod względem kierunku, bo pieniądza przybywało nieco szybciej. Niewydana część zasilała bufor oszczędności.

Pandemia COVID-19, a następnie wystrzał inflacji, mocno jednak namieszały w tym związku. Najpierw ze względu na ograniczone możliwości konsumpcji i podtrzymywane przez politykę rządu dochody gospodarstw domowych, realna wartość środków do ich dyspozycji mocno wzrosła. Sprzyjała temu też obniżka praktycznie do zera stóp procentowych: spowodowała odpływ pieniędzy z lokat terminowych na rachunki bieżące.

Później, za sprawą wysokiej inflacji, realna wartość "szybkiego pieniądza" w portfelach gospodarstw zaczęła szybko topnieć. Z jednej strony ceny przez pewien czas (w 2022 r.) rosły szybciej niż płace, co samo w sobie ograniczyło realny strumień pieniędzy, które zasilały rachunki gospodarstw domowych. Część wydatków konsumenci pokrywali z krótkoterminowych oszczędności (czyli tych na rachunkach bieżących i w "materacach"), których realna wartość topniała i bez tego.

Dodatkowo, podwyżki stóp procentowych, zgodnie z intencją RPP, przemieniły część środków z przeznaczeniem na konsumpcję w bardziej trwałe oszczędności na lokatach bankowych (i w obligacjach).

Siła nabywcza środków na rachunkach bieżących gospodarstw domowych i w gotówce zaczęła znów rosnąć w połowie 2023 r., a mniej więcej jesienią 2024 r. "dogoniła" wzrost sprzedaży detalicznej w poprzednich latach. Gospodarstwa domowe wciąż jednak dążyły do odbudowy długoterminowych oszczędności. Siła nabywcza środków zgromadzonych na lokatach terminowych gospodarstw domowych jeszcze dziś jest bowiem o około 4 proc. mniejsza niż na koniec 2019 r.

Jeśli uwzględnić dodatkowo środki ulokowane w obligacjach detalicznych, których popularność raptownie wzrosła w ostatnich latach, siła nabywcza oszczędności długoterminowych przewyższyła poziom sprzed pandemii już dwa lata temu. Tyle że te instrumenty – podobnie jak inne oszczędności – są w posiadaniu przede wszystkim relatywnie zamożnych gospodarstw domowych.

Istnieje jednak ważniejszy powód, aby zakładać, że konsumenci dopiero teraz uznali odbudowę oszczędności za zakończoną i mogą oczekiwać, że pobudzi to popyt konsumpcyjny.

Długoterminowe oszczędności gromadzone są z przeznaczeniem na duże wydatki, takie jak auto czy mieszkanie. Wzrost ich cen przewyższał zaś w ostatnich latach inflację.

Przykładowo, w siedmiu największych miastach Polski ceny transakcyjne nieruchomości w pierwszych miesiącach tego roku były o około 70 proc. wyższe niż w IV kwartale 2019 r. Nominalna wartość środków na lokatach terminowych gospodarstw domowych oraz w obligacjach skarbowych wzrosła nieco bardziej, ale dopiero za sprawą ostatnich kilku miesięcy. Inaczej mówiąc, siła nabywcza oszczędności w odniesieniu do mieszkań dopiero teraz jest większa niż przed pandemią.

To, w połączeniu ze stabilizacją cen nieruchomości, obniżką stóp procentowych przez Radę Polityki Pieniężnej (zasygnalizowaną wyraźnie właśnie w kwietniu) oraz utrzymującym się szybkim wzrostem płac może tłumaczyć, dlaczego polskie gospodarstwa domowe czują, że mogą sobie pozwolić na nieco większe wydatki.

Grzegorz Siemionczyk, główny analityk money.pl