Wielkie niedopasowanie. Coś dziwnego dzieje się na rynku pracy [ANALIZA]

Liczba etatów w sektorze przedsiębiorstw, który obejmuje podmioty z co najmniej 10 pracownikami, zmalała we wrześniu o niemal 10 tys., czyli o około 0,15 proc. W skali jednego miesiąca to znacząca zmiana. Większego spadku przeciętnego (czyli właśnie przeliczonego na pełne etaty) zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw we wrześniu GUS nie odnotował od co najmniej 2010 r. Rok temu w tym samym miesiącu zmalało ono o 8 tys.

Te dane, opublikowane w poniedziałek, to kolejny sygnał, że na rynku pracy nie widać wyczekiwanego ożywienia. Wcześniej firma Grant Thornton podała, że we wrześniu na 50 największych portalach rekrutacyjnych ukazało się 265 tys. nowych ogłoszeń o pracę, o 8 proc. mniej niż rok wcześniej. Średnio w III kwartale pracodawcy publikowali 261 tys. ofert pracy, o 10 proc. mniej niż przed rokiem. To wynik niewiele lepszy niż w takim samym okresie pandemicznego 2020 r.

Dane Grant Thornton mają krótką historię, sięgającą 2019 r. Jak dotąd dobrze jednak współgrały ze statystykami GUS dotyczącymi popytu na pracowników, które z kolei publikowane są ze sporym opóźnieniem. Najnowsze dotyczą II kwartału 2025 r. Wtedy pracodawcy (wszystkie podmioty gospodarki narodowej zatrudniające co najmniej jedną osobę) dysponowali niespełna 96 tys. wolnych miejsc pracy. Był to wynik o niemal 14 proc. niższy niż przed rokiem. Mniej wakatów w II kwartale, pomijając 2020 r., pracodawcy zgłosili poprzednio w 2016 r. Wtedy też, pomijając okres pandemii, po raz ostatnio tak niski był wskaźnik wolnych miejsc pracy – czyli udział wakatów w całkowitej liczbie miejsc pracy.

Niska liczba ofert pracy publikowana na portalach rekrutacyjnych w minionych trzech miesiącach sugeruje, że i w III kwartale zapotrzebowanie na pracowników było słabe. Dla osób poszukujących zatrudnienia albo rozważających jego zmianę, to zła wiadomość. Najnowszy Monitor Rynku Pracy, publikowany dwa razy do roku raport firmy Randstad, wskazuje, że już w I połowie roku przeciętny czas poszukiwania pracy wynosił 4,4 miesiąca, w porównaniu do 3,3 miesiąca w poprzednim półroczu. Wcześniej, od co najmniej 2017 r., czas poszukiwania zatrudnienia ani razu nie przekroczył trzech miesięcy.

Wyraźnie zmalało też przeświadczenie pracowników o dostępności pracy. Na przełomie sierpnia i września, gdy Randstad prowadził ostatnie badanie rynku pracy, 83 proc. ankietowanych widziało szansę na znalezienie jakiegokolwiek nowego zatrudnienia w perspektywie pół roku. Pomijając okres pandemii Covid-19, to najniższy wynik od pierwszych miesięcy 2018 r. Szansę na znalezienie pracy równie dobrej lub lepszej niż obecna, dostrzegało zaledwie 60 proc. respondentów, najmniej w historii badań, sięgającej 2010 r.

Wyniki badań wśród pracowników mają jednak ten mankament, że odzwierciedlają nie tylko faktyczne doświadczenia ankietowanych, ale też ich odczucia, które są pod wpływem docierających do nich informacji. Tymczasem obecnie dane o popycie na pracowników – tak, jak są opisywane w mediach - malują zbyt ponury obraz koniunktury na rynku pracy. To konsekwencja starzenia się ludności i kurczącej się populacji osób w wieku produkcyjnym. Mniejsza dostępność pracowników wymusza dostosowania procesów rekrutacyjnych. Inaczej mówiąc, malejąca podaż pracy ma też negatywny wpływ na popyt.

Na to, że faktycznie sytuacja osób poszukujących pracy nie jest tak zła, jak w czasie pandemii Covid-19, a ostatnio raczej się poprawia niż pogarsza, wskazuje choćby zestawienie liczby wakatów i ofert pracy z liczbą osób bezrobotnych.

Ze względu na to, że od czerwca obowiązuje nowa ustawa o rynku pracy i służbach zatrudnienia, która zmieniła zasady rejestracji i ewidencji osób bezrobotnych, zmiany bezrobocia rejestrowanego od tego czasu nie poddają się łatwej interpretacji. Dlatego odwołamy się do wyników Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności, choć te z kolei są mniej aktualne.

W świetle BAEL w II kwartale w Polsce były niemal 503 tys. osób bezrobotnych – czyli takich, które nie mają pracy, ale jej szukają i są gotowe ją podjąć. To aż o 6,4 proc. więcej niż rok wcześniej i zarazem najwięcej – biorąc pod uwagę ten sam okres roku – od 2021 r. Te dane, ze względu na charakter badania (uogólnienie na całą populację z próby badawczej), wraz ze spadkiem liczby osób bezrobotnych stały się bardzo chwiejne. Patrząc w dłuższym horyzoncie, liczba bezrobotnych od ponad trzech lat oscyluje wokół najniższego w historii poziomu 515 tys. W rezultacie stabilna – i historycznie bardzo niska – jest liczba osób bezrobotnych przypadających na jeden wakat bądź jedną ofertę pracy publikowaną w 50 najpopularniejszych serwisach rekrutacyjnych.

Innym świadectwem tego, że popyt na pracowników – na tle ich dostępności – nie jest niski, jest fakt, że w szerokiej gospodarce zatrudnienie wciąż rośnie. W II kwartale, według BAEL, nad Wisłą pracowało nieco ponad 17,1 mln osób w wieku od 15 do 74 lat. To minimalnie – o 0,1 proc. – mniej niż rok wcześniej. Ten spadek liczby pracujących tłumaczy jednak z nawiązką odpływ zatrudnionych w rolnictwie, przede wszystkim zaś osób starszych.

Ten wzrost liczby pracujących nastąpił mimo tego, że w świetle BAEL populacja osób w wieku od 20 do 64 lat – które stanowią lwią część pracujących poza rolnictwem – stopniała w ciągu tych sześciu lat o blisko 6 proc. Populacja osób młodych, których najłatwiej rekrutować za pośrednictwem portali internetowych, zmalała jeszcze bardziej. Przykładowo, liczebność grupy 25-29 lat zmalała o 18 proc.

Ta bariera podaży nie pozostaje bez wpływu na tempo tworzenia nowych miejsc pracy. Proces rekrutacyjny jest dla pracodawców kosztowny, nie rozpoczyna się go, jeśli oczekiwane efekty tego nie uzasadniają. Jednocześnie pracodawcy dokładają większych starań, aby utrzymać dotychczasowych pracowników – nawet w okresach osłabienia koniunktury w gospodarce. Skąd to wiadomo?

Przywołane już dane GUS dotyczące liczby wakatów pokazują też, ile miejsc pracy w gospodarce narodowej powstaje, a ile jest likwidowanych. I tak, w II kwartale liczba nowych miejsc pracy zmalała o 9,9 proc. rok do roku, ale liczba zlikwidowanych miejsc pracy spadła jeszcze bardziej, o 10,5 proc. rok do roku. Tych pierwszych było o 81 proc. więcej niż drugich. To największa różnica – biorąc pod uwagę drugie kwartały roku – od 2022 r. Tymczasem w okresach głębokiej dekoniunktury w gospodarce pracodawcy tworzą mniej miejsc pracy niż likwidują.

W tym świetle, popyt na pracę jest solidny i raczej się zwiększa niż zmniejsza – co potwierdzają wyniki ankietowych badań wśród przedsiębiorstw, np. prowadzonych przez Polski Instytut Ekonomiczny oraz Komisję Europejską (wykres powyżej). Oba źródła wskazują, że odsetek firm planujących zwiększyć zatrudnienie jest większy niż odsetek firm planujących skrócenie listy płac. Nowe miejsca pracy powstają jednak w dużej mierze poza przedsiębiorstwami zatrudniającymi co najmniej 10 osób oraz w sektorze usługowym (o czym niedawno w money.pl pisaliśmy).

Dlaczego więc, jak wskazuje badanie Randstad, znalezienie pracy stało się trudniejsze i bardziej czasochłonne? Jednym z powodów może być to, że pogarsza się dopasowanie pracowników – pod względem kwalifikacji, oczekiwań finansowych, miejsca zamieszkania lub innych cech - do potrzeb pracodawców. To bezpośrednia konsekwencja malejącej puli dostępnych pracowników, jak i pośrednie następstwo zmian struktury gospodarki. Nowe miejsca pracy powstają w innych regionach i sektorach niż likwidowane są zbędne miejsca pracy. Stąd zresztą malejącej liczbie wakatów towarzyszą deficyty pracowników w niektórych przedsiębiorstwach lub całych zawodach.

Potwierdza to w rozmowie z money.pl Mateusz Żydek, rzecznik prasowy Randstad. - W ostatnim półroczu odsetek pracowników fizycznych niewykwalifikowanych zmieniających miejsce pracy, sięgający 24 proc., był wyraźnie wyższy niż średnio dla wszystkich stanowisk. poziomów stanowiskowych (19 proc.). Pokazuje to, że te grupy pracowników częściej widzą na rynku perspektywę zmiany i są poszukiwane przez pracodawców – tłumaczy. - Zmiany na rynku mocniej dotykają osoby z wyższym wykształceniem i doświadczeniem specjalistycznym, które nie poszukują pracy w obszarach produkcyjnych, logistycznych czy handlu - dodaje.

Sami pracownicy, choć według badania Randstad najgorzej od lat oceniają swoje szanse na znalezienie pracy, zdają sobie najwyraźniej sprawę z tego, że ich pozycja przetargowa nie jest tak słaba, jak mogłoby sugerować malejące zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw oraz spadające liczby wakatów oraz ofert pracy. Wskaźnik pewności zatrudnienia, obliczany przez GUS w ramach badania nastrojów konsumentów, od wiosny jest w trendzie wzrostowym. Jest też znacznie wyżej niż w przeszłości w okresach, gdy popyt na pracowników naprawdę malał.

Z kolei według badania Randstad odsetek ankietowanych, którzy zmienili miejsce pracy z powodu korzystniejszej formy zatrudnienia u nowego pracodawcy, sięgnął w pierwszej połowie tego roku 38 proc. Od 2017 r. tylko dwa razy był wyżej, ostatnio tuż przed pandemią COVID-19.

Grzegorz Siemionczyk, główny analityk money.pl