Polska coraz bardziej solidarna. Oto skutki eksperymentu z płacą minimalną [ANALIZA]

We wrześniu minął rok od kiedy GUS zaczął co miesiąc publikować dane dotyczące rozkładu wynagrodzeń w polskiej gospodarce. Te statystyki, choć są opóźnione o sześć miesięcy – najnowsze dotyczą marca tego roku - bardzo wzbogaciły wiedzę ekonomistów o zarobkach Polaków. Dotąd miały jednak ograniczenie: rynek pracy charakteryzuje się dużą sezonowością, więc zmiany wynagrodzeń miesiąc do miesiąca i kwartał do kwartału nie poddają się łatwej interpretacji. Lepszy obraz dają porównania rok do roku – takie spojrzenie na dane o rozkładzie wynagrodzeń stały się zaś możliwe dopiero teraz.

Ściśle rzecz biorąc, we wrześniu 2024 r. GUS od razu opublikował dane dotyczące pierwszych trzech miesięcy tamtego roku. Pierwszego porównania zmian w rozkładzie wynagrodzeń rok do roku można więc było dokonać w lipcu, gdy ukazały się dane za styczeń 2025 r. Problem w tym, że niektóre zjawiska sezonowe, które mocno wpływają na uposażenia, np. dodatki wypłacane w poszczególnych branżach, mają zmienny termin – raz przypadają na przykład styczeń, innym razem na luty lub grudzień. Dopiero spojrzenie na cały kwartał i porównanie go do kwartału poprzedniego roku pozwala obejść te trudności. Stąd właśnie duże znaczenie najnowszych, marcowych danych. Co z nich wynika?

W I kwartale tego roku medianowe (środkowe) wynagrodzenie w polskiej gospodarce wynosiło 7016 zł brutto. To oznacza, że połowa zatrudnionych otrzymała wynagrodzenie nie wyższe, a druga połowa - nie niższe od tej kwoty. W porównaniu do I kwartału 2024 r. medianowa płaca wzrosła o 11,1 proc.

Dla porównania kwota, która jest przepustką do 10 proc. najlepiej wynagradzanych pracowników (to tzw. dziewiąty decyl rozkładu dochodów), wyniosła w I kwartale 2025 r. 14918 zł i zwiększyła się o 9,3 proc. rok do roku. Z kolei wynagrodzenie, które zamyka grupę 10 proc. najsłabiej zarabiających osób, wyniosło 4666 zł, o 11,9 proc. więcej niż rok wcześniej.

Mówiąc inaczej, między I kwartałem 2024 r. a I kwartałem 2025 r. najbardziej wzrosły najniższe płace, najmniej zaś najwyższe. Innym przejawem tego zjawiska było to, że przeciętne (średnie) wynagrodzenie w Polsce nie dotrzymało kroku wynagrodzeniu medianowemu. Wzrosło o 10 proc. rok do roku, do 9060 zł brutto. Pozostało oczywiście wyższe niż medianowe, ale różnica nieco się zmniejszyła. Na początku 2024 r. mediana płac wynosiła 76,7 proc. średniej, a na początku 2025 r. 77,4 proc. Nie była to zmiana rewolucyjna, ale znacząca biorąc pod uwagę to, że nastąpiła w ciągu jednego tylko roku.

Stosunek medianowego wynagrodzenia do przeciętnego to jedna z popularnych miar nierówności płacowych. To, że wskaźnik ten ostatnio rósł, oznacza, że dysproporcje dochodowe nad Wisłą malały. Budowę solidarnej Polski obiecywał rząd Zjednoczonej Prawicy. Temu służyć miały m.in. bezprecedensowe podwyżki płacy minimalnej z lat 2023-2024 (łącznie o 43 proc.). Na omawiane tu zmiany w rozkładzie wynagrodzeń między I kwartałem 2024 r. a I kwartałem 2025 r. decydujący wpływ miała jednak tegoroczna podwyżka płacy minimalnej, uchwalona przez obecny rząd. Choć była ona już wyraźnie mniejsza – o 9,3 proc. – to spadek nierówności dochodowych nie ustał.

Nierówności te w większym stopniu zmalały wśród kobiet niż wśród mężczyzn, co nie powinno dziwić, skoro płace kobiet są co do zasady nieco niższe niż płace mężczyzn, a w analizowanym okresie niższe płace rosły szybciej niż wyższe.

• Medianowe wynagrodzenie kobiet w I kwartale wyniosło 6894 zł, o 12,4 proc. więcej niż rok wcześniej, a przeciętne wynagrodzenie 8809 zł, o 11,1 proc. więcej niż rok wcześniej. Stosunek mediany do średniej wzrósł w efekcie z 77,4 proc. do 78,3 proc.
• Wśród mężczyzn medianowa i średnia płaca wyniosły – odpowiednio - 7143 i 9306 zł, o 9,8 i 9 proc. więcej niż rok wcześniej. Na początku 2025 r. środkowe wynagrodzenie wynosiło w tym przypadku 76,8 proc. przeciętnego, w porównaniu do 76,2 proc. na początku 2024 r.

Siłą rzeczy zmniejszyły się też nierówności płacowe między płciami. W I kwartale ubiegłego roku medianowe wynagrodzenie wśród kobiet było o niespełna 6 proc. niższe niż wśród mężczyzn, a przeciętne – o ponad 7 proc. niższe. Zaledwie rok później te różnice stopniały do – odpowiednio – 3,5 i 5,3 proc. Do tak wyraźnego spadku luki płacowej przyczyniło się to, że w analizowanym okresie uposażenia rosły szczególnie szybko w ochronie zdrowia i opiece społecznej. To zaś najbardziej sfeminizowana część gospodarki.

Medianowe wynagrodzenie w tym sektorze w I kwartale 2025 r. wynosiło 8281 zł, o 14,3 proc. więcej niż przed rokiem. Na kolejnym miejscu pod tym względem (12,9 proc.) znalazła się sekcja pozostała działalność usługowa (obejmuje wszelkie branże usługowe poza największymi, takimi jak transport i magazynowanie, informacja i komunikacja czy zakwaterowanie i gastronomia), a dalej rolnictwo i leśnictwo (12,3 proc.) i budownictwo (11,4 proc.). Te trzy ostatnie sektory należą do tych, w których wynagrodzenia są najniższe, stąd ich szybki wzrost na przestrzeni ostatniego roku.

Co ciekawe, w przypadku przeciętnego wynagrodzenia kolejność jest inna. Średnia płaca najmocniej wzrosła właśnie w rolnictwie i leśnictwie (o 13,4 proc. rok do roku), a następnie w opiece zdrowotnej i pomocy społecznej (13,3 proc.), edukacji (11,9 proc.) i pozostałej działalności usługowej (11,9 proc.). To sugeruje, że w tym pierwszym sektorze – inaczej niż w szerokiej gospodarce – najbardziej rosły relatywnie wysokie wynagrodzenia.

Cztery analizowane kwartały wystarczyły też, aby przetasować nieco ranking sektorów, w których uposażenia są najwyższe, chociaż zmiany nie dotyczą czołówki. Nadal najwyższą medianową płacą charakteryzują się górnictwo i wydobywanie (12,1 tys. zł), informacja i komunikacja (11,4 tys. zł) oraz energetyka i ciepłownictwo (10,2 tys. zł). Ale w opiece zdrowotnej i pomocy społecznej mediana płac jest już wyższa niż w działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej (to m.in. usługi prawników, architektów itp.), podczas gdy rok temu była niższa. W górę rankingu przesunęła się też m.in. działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją (6,7 tys. zł), wyprzedzając na transport i magazynowanie.

Pod względem przeciętnego wynagrodzenia prym wiedzie informacja i komunikacja (15,2 tys. zł), przed działalnością finansową i ubezpieczeniową (14,5 tys. zł) i górnictwem (13,7 tys. zł). Znacznie wyżej w zestawieniu jest też działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (11,5 tys. zł).

Jak wspomnieliśmy, różnica między medianową a przeciętną płacą jest jedną z miar nierówności. Te sektory, w których przeciętne wynagrodzenie jest zdecydowanie wyższe od środkowego, charakteryzują się więc dużymi dysproporcjami płacowymi. Największą rozpiętość płac widać w finansach i ubezpieczeniach, gdzie mediana to zaledwie 68 proc. średniej (przypomnijmy: w całej gospodarce to 77,4 proc.). Mało egalitarnymi sektorami są też budownictwo (69,5 proc.) oraz właśnie działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (70,1 proc.). W informacji i komunikacji wskaźnik ten wynosi 75,1 proc. Na drugim biegunie jest górnictwo (88,3 proc.), dostawa wody i gospodarowanie ściekami (88,1 proc.) oraz transport i gospodarka magazynowa (86,7 proc.). Do egalitarnych sektorów należą też wszystkie te, w których dużą rolę odgrywa państwo: opieka zdrowotna, edukacja oraz administracja publiczna.

Jeszcze inną konsekwencją tego, że niższe wynagrodzenia rosły w ostatnich kwartałach szybciej niż wyższe, jest to, że największe podwyżki otrzymali pracownicy małych firm i organizacji, które zwykle płacą mniej niż średnie i duże. Wzrost zarówno medianowej, jak i przeciętnej płacy (odpowiednio 12,3 i 10,9 proc. rok do roku) największy był w podmiotach zatrudniających od 10 do 49 osób. Najmniejszy (9,8 i 9,5 proc.) był z kolei w podmiotach z ponad 1000 pracownikami.

Nadal jednak różnica w poziomie płac między dużymi i małymi podmiotami jest kolosalna. W tych, które zatrudniają mniej niż sześć osób, połowa z nich otrzymywała w I kwartale 2025 r. nie więcej niż wynagrodzenie minimalne (4666 zł). Podobną medianową płacę (4698 zł) widać w podmiotach o zatrudnieniu od sześciu do 10 osób. Dla porównania, w organizacjach z co najmniej 250 pracownikami połowa zarabiała co najmniej 7898 zł.

Dane GUS dotyczące rozkładu wynagrodzeń w gospodarce pochodzą z ZUS i obejmują wszystkich pracowników, którzy otrzymują wynagrodzenie z tytułu stosunku pracy – niezależnie od rodzaju umowy. Nie obejmują jednak osób pracujących na własny rachunek, tzn. prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą. To około 15 proc. spośród blisko 17,1 mln osób pracujących w Polsce. Do tej grupy należy jednak duża część najlepiej zarabiających Polaków. To oznacza, że nierówności dochodowe są nieco większe niż nierówności płacowe, ale tendencja spadkowa jest zapewne faktem.

Relatywnie szybki wzrost niższych wynagrodzeń, a co za tym idzie zbliżanie się medianowego wynagrodzenia do przeciętnego, to zjawisko jednoznacznie pozytywne dla większości pracowników. Ma też jednak niepożądane skutki uboczne. Jak pisaliśmy w money.pl, w 2024 r. zwiększył się w Polsce odsetek młodych osób (od 15 do 34 lat), które nie uczą się i nie pracują. To odzwierciedlenie spadku zatrudnienia w tej grupie, który był głębszy niż spadek jej liczebności. Jednym ze źródeł tej zmiany był prawdopodobnie szybki wzrost najniższych wynagrodzeń, który ograniczył popyt pracodawców na mniej doświadczonych (i mniej produktywnych) pracowników.

– Część pracowników, w tym często kluczowych dla organizacji, otrzymywała podwyżki wyraźnie mniejsze niżby mogła, gdyby fundusze na podwyżki płac nie były w znacznej mierze konsumowane przez osoby najmniej zarabiające. Doszło do spłaszczenia siatki płac, szczególnie dotkliwego choćby w urzędach. Bardzo zbliżone stawki oferowane są pracownikom bardzo różnym pod względem wykształcenia, doświadczenia, umiejętności, chęci do pracy. To skrajnie utrudnia organizację pracy i zarządzanie w zespołach – mówił niedawno money.pl Piotr Soroczyński, główny ekonomista Krajowej Izby Gospodarczej.

Grzegorz Siemionczyk, główny analityk money.pl