Tę katastrofę ekologiczną można odwrócić. Po latach jest plan, ale wiecznie brakuje pieniędzy

Pojezierze Gnieźnieńskie wysycha od lat. Jak wynika z ekspertyzy zleconej przez samorząd województwa wielkopolskiego, lustro wody w jeziorze Powidzkim obniżyło się w ciągu ostatnich pięciu lat o prawie metr.

Podobnie jest w innych przypadkach. Pomosty, do których jeszcze kilka lat temu przycumowane były łódki dziś kończą się na piasku, nie dotykając tafli wody. Część zbiorników całkowicie zniknęła.

Jedną z najważniejszych przyczyn katastrofy ekologicznej jest eksploatowanie złóż węgla brunatnego z pobliskich kopalni odkrywkowych.

W odkrywkach zbierała się woda, przez co obniżał się poziom wód gruntowych i w konsekwencji jezior.

Po wielu latach walki o ratowanie pojezierza pojawiło się światełko w tunelu. Pod koniec roku 2019 powołano Zespół ds. Ochrony Pojezierzy Wielkopolskich. Po półtorarocznej pracy pojawiły się dwa projekty, które mają szansę zahamować katastrofę.

- Wreszcie, po latach walki, zaczynam widzieć jakieś efekty - mówi Józef Drzazgowski, prezes stowarzyszenia EKO Przyjezierze. - To oczywiście nie stanie się z dnia na dzień, nie odkręcimy kranu i nie napełnimy wodą jezior. Ale jeśli inwestycje zostaną zrealizowane, to uda się zahamować upływ wody i stopniowo naprawić to, co zostało zniszczone - dodaje.

W opracowaniu projektów rekultywacji wielkopolskich jezior brali udział zarówno ekolodzy, jak i samorządowcy oraz przedstawiciele spółki ZE PAK - właściciela kopalni.

Władze spółki jeszcze do niedawna twierdziły, że odkrywki nie wpływają na poziom wód w jeziorach, a ich wysychanie to element "naturalnego pustynnienia obszarów Wielkopolski".

Spółka zamierzała nawet uruchomić kolejną kopalnię odkrywkową, ale ostatecznie się z inwestycji wycofała.

Teraz ZE PAK zmienia narrację i aktywnie bierze udział w opracowywaniu planów rekultywacji obszaru. Przyjęła plan i będzie go realizować

- Dwa lata temu nikt tam ze sobą nie rozmawiał. Ekolodzy protestowali, kopalnia się zamykała, nic nie można było ustalić - opowiada Paulina Hennig-Kloska, przewodnicząca parlamentarnego zespołu. - Wystarczyło ich zmotywować do wspólnej pracy - mówi.

- Nie chodzi o to, by teraz szukać winnych. Węgiel eksploatuje się na tych terenach od lat, kopalnie były wcześniej państwowe - mówi Drzazgowski. - Ważne jest, żeby teraz dojść do porozumienia i zrealizować te inwestycje, zanim będzie za późno - dodaje.

Na nasze pytania o rekultywację jezior ZE PAK nie odpowiada.

Plany odbudowy równowagi hydrologicznej na Pojezierzu Gnieźnieńskim opierają się przede wszystkim na wpompowaniu wody do kopalnianych wyrobisk.

Dzięki zalaniu nieczynnych kopalni wodą, przestanie się w nich zbierać ta, która ucieka z pobliskich jezior.

Woda, którą napełnione będą zbiorniki, ma pochodzić z kanału Warta - Gopło, gdzie okresowo jest jej bardzo dużo.

- Jak wynika z ekspertyzy, występują tam okresowe nadmiary wody. Normalnie ta woda spłynęłaby z biegiem rzeki, a chodzi o to, żeby dzięki retencji ją zatrzymać i wykorzystać - wyjaśnia Hennig-Kloska.

Takie działania już mają miejsce w jednej z odkrywek - zbiorniku Kazimierz Północ. Jak podaje ZE PAK w swoich materiałach, jego wypełnianie ma się zakończyć w 2022 roku.

Pozostaje jednak drugi zbiornik - Jóźwin IIB, który na razie wciąż jest działającą kopalnią.

Eksploatacja węgla ma się zakończyć w 2023 roku. Budowa infrastruktury oraz napełnianie zbiornika ma się zakończyć do 2027 roku. Jak czytamy w materiałach ZE PAK, będzie to też data zakończenia "odbudowy stosunków wodnych w rejonie Pojezierza Gnieźnieńskiego".

Proekologiczne inwestycje wymagają jednak pieniędzy, i to niemałych.

- Minimalny koszt projektu to 25 mln złotych, tylko że obliczany był przed wzrostem cen materiałów, z którym mamy aktualnie do czynienia. Teraz będzie to ok. 40 mln zł - mówi Paulina Hennik-Kloska. - Maksymalnie, razem z elektrowniami wiatrowymi na wodzie to będzie 120 milionów zł - precyzuje.

Szersza wersja projektu zakłada wykorzystanie funduszy europejskich, m.in. z platformy powęglowej.

Ostatnio jednak na linii Polska-Bruksela dochodzi do tarć, które mogą nawet skutkować zahamowaniem unijnego finansowania dla Polski.

Wiceprzewodniczący KE powiedział we wtorek, że pieniądze z funduszu odbudowy nie popłyną, dopóki Europa nie będzie mieć pewności, że Polska spełnia unijne standardy. Chodzi o przestrzeganie wyroku TSUE i ostatni wniosek do Trybunału Konstytucyjnego, w sprawie ustalenia prymatu przepisów UE nad prawem lokalnym.

- Pieniądze na ten projekt nie pochodziły co prawda z KPO, ale oczywiście, że się obawiam. Ja sobie nie wyobrażam, jak rząd będzie realizował swoje plany bez środków europejskich - mówi Hennig-Kloska.

Jak szacuje przewodnicząca zespołu, na działania w przyszłym roku potrzeba ok. 10 mln złotych. Bez pieniędzy z KPO, na których oparta jest lwia część reform PiS, nikłe są szanse na projekty o mniejszej skali.